منارجنبان

در ایران برخی مناره‌ها قابلیت تکان خوردن را دارند که به اصطلاح به آنها منارجُنبان می‌گویند. از معروفترین منارجنبان‌های ایران یکی در اصفهان و دیگری در شهرستان اردکان و در بخش خرانق واقع شده‌اند.

منارجنبان اصفهان یکی از آثار تاریخی این شهر است که عارفی به نام «عمو عبدالله کارلادانی» در آن به خاک سپرده شده‌است. نکته قابل توجه درباره این بنای تاریخی این است که با حرکت دادن یک مناره، مناره دیگر نیز به حرکت و جنب و جوش می‌آید و لازم به ذکر است هر مناره دارای پهنای نه متری و بلندای هفده متری می‌باشد

تاریخی که بر فراز سنگ عمو عبدالله نوشته شده است سال ۷۱۶ هجری را نشان می‌دهد که در دوره سلطان محمد خدابنده الجایتو ایلخان مسلمان است.

موقعیت[ویرایش]
در گذشته منارجنبان از شهر جدا و در دهکده‌ای به نام «کارلادان» قرار داشت. ولی امروزه این محل و بنا جزو اصفهان است و در نزدیکی محلی به نام نصرآباد قرار دارد. این ساختمان با کاشی‌های لاجوردی رنگ به شکل ستاره چهارپر و اشکال دیگری به شکل کثیرالاضلاع فیروزه‌ای رنگ زینت یافته‌است.

این بنا به صورت یک بقعه و دو مناره‌است که بر روی مزار عمو عبدالله کارلادانی (عموعبدالله بن محمود صقلابی)[۳] از پارسایان نامآور سده هشتم هجری بنا شده و سنگ قبر آن مورخ به سال ۷۱۶ هجری، هم‌زمان با اواخر پادشاهی محمد خدابنده الجایتو، ایلخان مسلمان مغول است.

ویژگی‌های بنا[ویرایش]
ارتفاع ایوان مقبره عمو عبدالله از سطح زمین بقعه ۱۰ متر و ارتفاع هر یک از دو مناره ۷/۵ متر است. در این ایوان مزار عمو عبدالله قرار دارد و راه صعود به بام و مناره‌ها نیز به وسیله درگاه کوچکی است؛ که با پلکانی مارپیچ به بام مربوط می‌شود. اما چیزی که این بنای کوچک با عرض نه متر و طول هر مناره؛ هفده متر را معروف کرده، تکان خوردن آن است. یعنی با تکان دادن یکی از مناره‌ها مناره دیگر و کل ساختمان نیز تکان می‌خورد. ایوان منارجنبان یکی از آثار تک ایوانی دوران ایلخانی است که به سبک مغول ساخته شده؛ ولی شکل مناره‌ها نشان می‌دهد که آنها را اواخر دوره صفویه به ایوان اضافه کرده‌اند. دلیل حرکت این بنا مدت هاست برای دانشمندان سوال بوده و بسیاری هنوز هم می‌گویند هیچ دلیل منطقی ای برای این حرکت وجود ندارد. اما نکته مهم این است که؛ منارجنبان در دنیا تنها بنایی نیست که این به این صورت حرکت می‌کند. در عراق و عربستان هم چنین بناهایی یافت می‌شود. به هر حال منطقی ترین علتی که برای تکان خوردن مناره‌ها می‌تواند وجود داشته باشد، پدیده فیزیکی تشدید یا دوپلر است. چون مناره‌ها سبک و کاملاً مشابه هستند، تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد. جهانگردانی که به نقاط مختلف دنیا سفر کرده‌اند در مشاهدات خود مناره هائی را معرفی کرده‌اند که در نقاط دیگر جهان همین خصوصیت را داشته‌اند. اما قدر مسلم اینکه منارجنبان اصفهان وجه تمایزی با سایر مناره‌های متحرک دارد و آن این است که گذشته از حرکت مناره‌ها سایر قسمت‌های بنا نیز حرکت می‌کند.[۲]

این ساختمان با کاشی‌های لاجوردی رنگ به شکل ستاره چهار پر و اشکال دیگری به شکل کثیر الاضلاع فیروزه‌ای رنگ زینت یافته است. حمید شاهین پور، سرپرست کمیته پژوهشی انجمن فناوری‌های بومی ایران، تصمیم گرفت علت ارتعاشات این بنا را با فرمول‌های دینامیکی پیدا کند. پژوهش شاهین پور با تمام فرمول‌های پیچیده و آزمایشگاهی اش منجر به رسیدن به این نتیجه شد که: «هنگامی که دو نخ مشابه با طول مساوی داشته باشیم و انتهای این نخ‌ها را به یک نخ افقی ببندیم دو آونگ کاملاً مشابه حاصل می‌شود. حال اگر یکی از نخ‌ها به نوسان در آید دیگری هم شروع به نوسان می‌کند. اما اگر یکی از نخها بلندتر شود در صورت نوسان، نخ دیگر دچار نوسان نمی‌شود. حال اگر وزن یکی با دیگری متفاوت باشد باز هم نوسان یکی منجر به اختلال در نوسان دیگری می‌شود. بر همین اساس می‌توان نتیجه گرفت که، ارتعاش یک مناره می‌تواند به مناره‌های بعدی هم منتقل شود.» پیش از شاهین پور افرادی دیگری هم درباره منارجنبان کار کرده‌اند اما تا کنون کسی، کار آزمایشگاهی روی این بنا انجام نداده بود. شاهین پور تمام منارجنبان‌های ساخته شده در دنیا را متعلق به فرهنگ ایرانی اسلامی می‌داند. جالب است بدانید منار جنبان‌های دنیا در یک دوره زمانی سی ساله دوره تیموریان ساخته شده‌اند.[۲]

شهرت این بنای کوچک با پهنای نه متری و بلندای هفده متری هر مناره‌اش به سبب تکان خوردن منارهای آن است. با تکان دادن یکی از مناره‌ها مناره دیگر و کل ساختمان نیز تکان می‌خورد. ایوان بنا به سبک مغول ساخته شده‌است و از آن دوره کاشیکاریهایی هم دارد. ولی شکل مناره‌ها نشان می‌دهد که آنها را احتمالاً در پایان دوره صفویه به ایوان اضافه کرده‌اند. تکان خوردن مناره‌های این بنا تا مدت‌ها برای دانشمندان پرسش برانگیز بود. معماری اسرار آمیز این بنا برای بسیاری هنوز هم در هاله ابهام باقی مانده‌است. منطقی‌ترین علتی که برای تکان خوردن مناره‌ها وجود دارد، پدیده فیزیکی تشدید یا پدیده رزونانس است. چون مناره‌ها سبک معماری مشابهی دارند، تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد. نکته جالب در این بنای تاریخی آن است که با حرکت دادن یک مناره، نه تنها مناره دیگر به حرکت در می‌آید، بلکه تمامی این ساختمان به لرزه درمی‌آید.