دشت‌هاي لاله‌هاي واژگون کشور اين روزها به اوج جلوه‌گري خود رسيده و پذيراي هزاران هزار گردشگر است؛ گرچه اين گردشگران طي سال‌هاي اخير رهاوردي جز تخريب براي اين دشت‌ها نداشته‌اند و در کنار برخي عوامل طبيعي، نابودي 70 درصدي اين دشت‌ها را بويژه در کوهرنگ چهارمحال و بختياري به عنوان بزرگ‌ترين و شناخته‌شده‌ترين دشت لاله‌هاي واژگون کشور رقم زده‌اند.

لاله واژگون يا لاله نگونسار که به آن «اشک مريم» يا «لاله اشک» نيز گفته مي شود، از منحصربه فردترين گونه گل ها و گياهان بومي و وحشي مناطق کوهستاني ايران است که از طريق پياز و بذر تکثير مي شود. اين گياه هرساله در نواحي شمالي زاگرس از اواخر فروردين تا آخر ارديبهشت و در مناطق جنوبي در اواسط تابستان گل مي دهد و در دو رنگ زرد و قرمز در اين دشت ها به جلوه گري مي پردازد، هرچند به عقيده گياه شناسان، نسل اين گل سر به زير بسرعت در حال انقراض بوده و زيستگاه و تعداد اين گونه گياهي بسيار کم شده است.
البته اتفاق خوبي که امسال در اين حوزه رخ داد، اجراي طرحي به منظور حفاظت از لاله هاي واژگون دشت کوهرنگ از سوي ميراث فرهنگي چهارمحال و بختياري بود که به گفته معاون گردشگري ميراث فرهنگي اين استان، با اجراي آن که از فروردين امسال کليد خورد، عوامل مخرب اين دشت تا 30 درصد کاهش يافت.دشت لاله هاي واژگون کوهرنگ چهارمحال و بختياري در ?? کيلومتري چلگرد و در نزديکي روستاي بنواستکي از توابع شهرستان کوهرنگ واقع شده و به دليل وسعت زياد و همچنين نزديکي به ديگر جاذبه هاي سياحتي کوهرنگ، به تفرجگاه بسيار مناسبي براي مردم و گردشگران تبديل شده است. رويش و شکفتن لاله هاي واژگون در اين دشت معمولا از اواسط فروردين شروع و تا اواخر ارديبهشت ادامه خواهد داشت و گاهي تا ?? هزار شاخه از آن در يک دشت قابل مشاهده است؛ هر چند اين تعداد سال به سال در حال کاهش است.

حيدر صادقي، معاون گردشگري ميراث فرهنگي چهارمحال و بختياري با بيان اين که طي دو دهه اخير، 70 درصد دشت لاله واژگون اين استان در دشت کوهرنگ تخريب شده است، در گفت وگو با جام جم مي افزايد: اين دشت معمولا در روزهاي پاياني هفته در ارديبهشت ماه، پذيراي بيش از 50 هزار بازديدکننده است که متاسفانه اين جميعت نه تنها سودي براي اين منطقه به لحاظ رونق اقتصادي و کسب درآمد گردشگري ندارند، بلکه با کندن و چيدن لاله ها عملا موجب تخريب و نابودي اين دشت شده اند.

به گفته وي، علاوه بر گردشگران، عواملي همچون نبود زيرساخت هاي لازم براي ميزباني از اين جمعيت، نبود اعتبار براي حفاظت از منطقه، چراي دام عشاير در دشت، تخريب زيستگاه براي ايجاد اراضي کشاورزي و در نهايت، نبود متولي خاص براي نگهداري از اين ميراث طبيعي، طي سال هاي اخير به تخريب آن دامن زده و عملا کسب درآمد از آن را به عنوان يک جاذبه گردشگري، غيرممکن ساخته است.

صادقي نبود زيرساخت هاي قانوني و حقوقي مشخص در اين زمينه را از ديگر مشکلات مهم اين دشت عنوان و خاطرنشان مي کند: به طور مثال منابع طبيعي در گذشته، بهره برداري از اين دشت ها را به عشاير واگذار کرده، در حالي که چراي دام يکي از عوامل مهم نابودي دشت لاله هاي واژگون است، زيرا دام ها پياز لاله ها را لگدکوب مي کنند. از سويي عشاير به دليل مجوزي که سال ها پيش از منابع طبيعي گرفته اند، خود را مالک عرفي اين دشت ها مي دانند و اکنون که ميراث قصد مداخله در اين زمينه براي احيا و مراقبت از اين ميراث طبيعي را دارد، با اين مشکل مواجه است که چگونه اين بحث حقوقي را حل و فصل و عشاير را قانع و راضي به خروج دام هايشان از اين منطقه کند.

اين کارشناس مسئول با تاکيد بر اين که منابع طبيعي بايد در حل اين مشکل حقوقي و قانوني مداخله و کمک کند، تصريح مي کند: در حالي که ميراث فرهنگي به اين دشت ها به عنوان يک جاذبه طبيعي مينگرد، از ديد منابع طبيعي، حکم مراتعي را دارد که به تغذيه دام کمک مي کند، بنابراين خلأ قانوني موجود در اين زمينه که به ايجاد اين دو نگاه متفاوت منجر شده است، بايد هر چه سريع تر برطرف شود.

تدوين طرحي براي نجات لاله هاي واژگون

معاون گردشگري ميراث فرهنگي چهارمحال و بختياري در عين حال به تدوين طرحي در اين سازمان در سال گذشته با رويکرد طبيعت گردي و به منظور حفاظت از دشت لاله واژگون استان اشاره مي کند که از فروردين امسال در اين دشت اجرايي شد.

صادقي با بيان اين که در اين طرح مواردي همچون فرهنگ سازي، چگونگي استفاده از دشت، ورود و خروج گردشگران و تورها، ايجاد زيرساخت هايي نظير پارکينگ و آب آشاميدني، رفع مشکل چراي دام عشاير، نحوه اشتغالزايي و عرضه سوغاتي به جاي لاله هاي واژگون، گنجانده شده است، مي افزايد: يکي از عوامل مهم تخريب اين دشت، ورود گردشگران با خودروهاي شخصي به محوطه دشت بود که براساس اين طرح امسال براي اولين بار، ورود و خروج اين خودروها کنترل و محدود و درمقابل از سرويس هاي حمل و نقل عمومي براي جابه جايي گردشگران استفاده شد. البته براساس اين طرح بايد ورود و خروج خودروهاي شخصي به طور کامل ممنوع مي شد، اما به دليل برخي مشکلات از جمله وجود ده ها راه دسترسي روستايي به اين دشت، اين امر عملا امکانپذير نبود، بنابراين ورود خودروها فقط محدودتر شد.وي با اشاره به اين که سرويس هاي حمل و نقل عمومي، گردشگران را تا کانون گردشگري «چشمه گينو» و محوطه دشت ها جابه جا مي کنند، خاطرنشان مي کند: در اين کانون گردشگري زيرساخت هاي موردنياز از جمله سرويس هاي بهداشتي، واحدهاي اقامتي و رفاهي و پارکينگ وجود دارد و سعي کرديم با افزايش کيفي و کمي اين زيرساخت ها، سطح خدمات رساني به گردشگران را تا 60 درصد نسبت به سال هاي گذشته افزايش دهيم.صادقي با بيان اين که از سال هاي آينده به طور کامل ورود خودروهاي شخصي به محوطه ممنوع و براي خودروهاي محلي نيز برچسبي تهيه خواهد شد که بتوانند با آن تردد کنند، مي گويد: امسال همچنين 50 نفر از نهادهاي مختلف همچون شهرداري چلگرد، يگان حفاظت منابع طبيعي، ميراث فرهنگي، سازمان محيط زيست و افراد محلي و گروه هاي مردم نهاد براي حفاظت از اين دشت در منطقه حضور يافتند که اين نظارت در کنار محدوديت ورود خودروها به دشت، در مجموع باعث کاهش تخريب دشت نسبت به سال هاي گذشته شد.

معاون گردشگري ميراث فرهنگي چهارمحال و بختياري تهيه طرح جامع گردشگري استان و تشکيل کميته طبيعت گردي در سال گذشته را نيز اتفاقات بسيار خوبي در حوزه گردشگري طبيعي استان عنوان مي کند که مي تواند به رفع برخي مشکلات لاينحل دشت لاله هاي واژگون استان از جمله مشکل چراي دام عشاير کمک بسزايي کند.

نابودي لاله هاي واژگون اراک

تخريب و نابودي لاله هاي واژگون فقط به چهارمحال و بختياري محدود نمي شود، بلکه اين روند در ساير دشت هاي کشور نيز وجود دارد، به طوري که مديرکل منابع طبيعي و آبخيزداري استان مرکزي نيز از روند تخريب لاله هاي واژگون در اين استان گلايه کرده و مي گويد: براي حفظ، احيا و پيشگيري از خطر انقراض اين گياه نادر و با ارزش مرتعي، عمليات قرق در فصل رشد و نمو اين گياه در بهار انجام مي شود. اجراي طرح هاي مديريت چراي دام، حفاظت از منابع طبيعي و طرح هاي مرتعداري نيز از ديگر برنامه هاي اجرايي براي حفظ و احياي لاله هاي واژگون است.

يوسف يوسفي با بيان اين که متاسفانه ديدگاه مردم محلي، گردشگران و حتي طبيعت گردان نسبت به اثر ثبت ملي شده لاله هاي واژگون مناسب نيست، مهم ترين ابزار پيشگيري از خطر انقراض اين سرمايه طبيعي را ارتقاي فرهنگ روستاييان و طبيعت گردان دانسته و تاکيد مي کند: هر کجا لاله واژگون رشد و تکثير پيدا کرده نشان از فرهنگ بالاي ساکنان آن منطقه دارد. در حالي که در سال هاي اخير به دليل دخالت انسان در عرصه هاي محل رويش اين گل؛ توليد آن کاهش يافته که عمده ترين دلايل آن نامهرباني انسان ها و طمع ورزي نسبت به اين گل زيبا توسط برخي سودجويان است.يکي از اعضاي انجمن دوستداران طبيعت گلپايگان استان اصفهان نيز با اشاره به اين که متاسفانه با معرفي دشت لاله هاي واژگون منطقه هنده، گردشگران به اين منطقه هجوم آوردند و زباله هاي فراواني را در طبيعت رها کردند، يادآور مي شود: در فروردين و ارديبهشت سال گذشته، شاهد نابودي قسمت عظيمي از گونه هاي گياهي منطقه غرب گلپايگان بوديم و در واقع تبليغات نامناسب قبل از آماده سازي زيرساخت هاي گردشگري و هجوم نامهربانانه به طبيعت منطقه، ضربه سختي به آن منطقه وارد کرده است.